1. Wprowadzenie: Kontekst Rankingu Zamożności JST
1.1. Cel i Metodologia Rankingu „Bogactwo JST”
Coroczny ranking „Bogactwo JST” stanowi kompleksową analizę kondycji finansowej jednostek samorządu terytorialnego (JST) w Polsce, koncentrując się na ich zamożności. Przyjęta metodologia jest spójna z latami poprzednimi i celowo pomija wpływy z dotacji celowych. Takie podejście ma na celu zapewnienie, że ranking odzwierciedla trwałą zamożność budżetu JST, a nie jedynie incydentalne, jednorazowe zastrzyki finansowe z dotacji inwestycyjnych, które mogłyby sztucznie zawyżać pozycję w danym roku.
Aby zapewnić sprawiedliwe porównanie rzeczywistej zdolności finansowej, w raporcie zastosowano korekty dochodów. Odjęto składki przekazywane przez samorządy w związku z subwencją równoważącą, powszechnie określane jako „podatek janosikowy”. W przypadku gmin, do faktycznie zebranych dochodów dodano również skutki zmniejszenia stawek, ulg i zwolnień w podatkach lokalnych. Ten zabieg ma na celu porównanie faktycznej zamożności, niezależnie od autonomicznych decyzji gmin dotyczących polityki fiskalnej.1 Ostateczna miara zamożności jest obliczana poprzez podzielenie skorygowanych dochodów przez liczbę ludności każdej jednostki samorządowej, co daje wskaźnik zamożności per capita. Wykluczenie dotacji celowych z metodologii rankingu jest kluczową decyzją, która pozwala ocenić fundamentalną odporność finansową jednostek samorządu terytorialnego. Skupienie się na dochodach własnych i otrzymywanych subwencjach, które są bardziej stabilne i przewidywalne, pozwala na lepsze zrozumienie, które JST posiadają modele finansowe zdolne do długoterminowego rozwoju, mniej zależne od nieprzewidywalnych, jednorazowych transferów zewnętrznych. To z kolei wskazuje na bardziej efektywne zarządzanie i trwałą kondycję finansową.
1.2. Ogólne Trendy Finansowe Samorządów w 2024 Roku
Sytuacja finansowa samorządów w 2024 roku wykazała wyraźną poprawę. Ogólna wielkość dochodów budżetowych wzrosła we wszystkich kategoriach JST w porównaniu z rokiem poprzednim. Co więcej, w przypadku powiatów i województw dochody te, wyrażone w cenach stałych, osiągnęły najwyższy poziom od początku poprzedniej kadencji władz samorządowych. Po raz pierwszy od kilku lat dynamika wzrostu dochodów przewyższyła tempo wzrostu PKB oraz przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce, co może świadczyć o pewnej odbudowie stabilności finansowej sektora samorządowego. Dochody własne również odnotowały pozytywną zmianę, choć ich dynamika w całym okresie 2018-2024 nie była aż tak wyraźna.
Poprawiła się także wielkość nadwyżki operacyjnej brutto we wszystkich kategoriach JST. Niemniej jednak, w miastach na prawach powiatu, mimo wzrostu w 2024 roku, jej poziom nieznacznie przekraczał połowę nadwyżki z 2018 roku, co wskazuje na niską bazę początkową. Zaskakujący może być fakt spadku wydatków majątkowych w 2024 roku w większości samorządów, z wyjątkiem powiatów, gdzie te wydatki się zwiększyły.
Ten spadek wydatków inwestycyjnych, mimo ogólnego wzrostu dochodów, wynikał z kilku złożonych przyczyn. Wśród nich wymienić należy rosnące obciążenie wydatkami bieżącymi, częściowo związane z niedofinansowaniem subwencji oświatowej. Inną przyczyną było obciążenie spłatami wcześniejszego zadłużenia w związku z wysokimi stopami procentowymi. Istotny wpływ miało również wygaśnięcie znacznej części wsparcia z rządowych programów wspierania inwestycji samorządowych, które, choć krytykowane za brak transparentności, faktycznie pobudzały inwestycje. Ponadto, bardzo niewielkie finansowanie ze środków Unii Europejskiej, z opóźnionym wykorzystaniem środków z KPO i regionalnych programów operacyjnych, również przyczyniło się do tej sytuacji. Poziom zadłużenia samorządów wzrósł jedynie minimalnie w porównaniu z poprzednimi latami.
Jednoczesny wzrost ogólnych dochodów JST i spadek wydatków majątkowych (z wyjątkiem powiatów) stanowi istotny paradoks. Wzrost dochodów, choć pozytywny, jest w dużej mierze absorbowany przez rosnące koszty bieżące, takie jak subwencja oświatowa czy obsługa długu, co ogranicza swobodę finansową na inwestycje długoterminowe. To zjawisko uwypukla strukturalne wyzwania finansowe, z jakimi borykają się samorządy, nawet w obliczu poprawy ogólnych wpływów. Zależność od zewnętrznych programów wsparcia, które ulegają zmianom lub wygasają, oraz opóźnienia w uruchamianiu funduszy unijnych, wskazują na systemowe słabości w finansowaniu lokalnych inwestycji. Zdolność samorządów do realizacji strategicznych projektów rozwojowych jest zatem głęboko uzależniona od przewidywalności i dostępności mechanizmów finansowania kontrolowanych przez władze centralne i unijne.
2. Województwo Zachodniopomorskie: Lider w Zamożności i Rozwoju
2.1. Pozycja w Rankingu i Kondycja Finansowa
Województwo Zachodniopomorskie konsekwentnie utrzymuje silną pozycję finansową, zajmując imponujące 2. miejsce w rankingu „Zamożność per capita 2024” spośród wszystkich polskich województw. Zamożność per capita regionu w 2024 roku wyniosła 718,50 zł. Marszałek Olgierd Geblewicz podkreśla, że ta wysoka pozycja jest bezpośrednim rezultatem „bardzo dobrej sytuacji finansowej”, która z kolei jest efektem „konsekwentnej, odpowiedzialnej i długofalowej polityki” prowadzonej przez samorząd regionalny. Nowa ustawa o dochodach JST, choć nie stanowiła „rewolucji” dla województw, umożliwiła „lepsze planowanie i większą przewidywalność finansową”. Ta poprawa wynika z większej dywersyfikacji dochodów i wprowadzenia parytetów udziałów w podatkach, co przyczyniło się do stabilizacji systemu finansowego regionu.
Utrzymanie wysokiej pozycji w rankingu przez Województwo Zachodniopomorskie, w połączeniu z komentarzem Marszałka o „konsekwentnej, odpowiedzialnej i długofalowej polityce”, wskazuje, że siła finansowa regionu nie jest jedynie wynikiem sprzyjających warunków zewnętrznych. Jest to raczej bezpośredni efekt przemyślanego i skutecznego zarządzania strategicznego. Fakt, że nowa ustawa o dochodach JST „umożliwiła lepsze planowanie”, ale nie była „rewolucją”, sugeruje, że województwo już wcześniej dysponowało solidnymi ramami finansowymi. To oznacza, że władze regionu aktywnie kształtują swoją przyszłość finansową, adaptując się do zmian w przepisach, aby wzmocnić już istniejące, mocne podstawy.
2.2. Dynamika Wydatków i Polityka Inwestycyjna
Województwo Zachodniopomorskie wykazało wyjątkową dynamikę inwestycyjną. Wydatki inwestycyjne wzrosły o imponujące 161% od 2018 roku, a całkowite wydatki o 163%. Skumulowane oznacza to ponad 3,5 miliarda złotych wydanych na inwestycje w latach 2018-2024, co świadczy o znaczącym zaangażowaniu w projekty kapitałowe. Kluczowym wskaźnikiem proinwestycyjnego podejścia jest prognozowany udział wydatków majątkowych w 2025 roku, który ma wynieść prawie 45%. Jest to najwyższy udział spośród wszystkich polskich województw w 2024 roku, co podkreśla silne ukierunkowanie na tworzenie długoterminowych aktywów i rozwój infrastruktury. Marszałek zaznaczył również politykę utrzymywania „podobnej dynamiki zmian zarówno w zakresie wydatków bieżących, jak i majątkowych”, co sugeruje zrównoważone podejście do zarządzania potrzebami operacyjnymi i strategicznymi inwestycjami.
W przeciwieństwie do ogólnego trendu spadku wydatków majątkowych w większości JST w 2024 roku, znaczący wzrost i wiodący udział województwa zachodniopomorskiego w wydatkach kapitałowych wskazują na bardzo skuteczną, a być może nawet antycykliczną, strategię inwestycyjną. Podczas gdy inne JST borykały się z wyzwaniami inwestycyjnymi z powodu rosnących kosztów bieżących i zmiennych funduszy zewnętrznych, zdolność Zachodniopomorskiego do nie tylko utrzymania, ale i zwiększenia wydatków inwestycyjnych, osiągając najwyższy udział wydatków majątkowych w kraju, świadczy o wyjątkowej odporności finansowej. Może to wynikać z ponadprzeciętnego generowania dochodów wewnętrznych, skuteczniejszego pozyskiwania funduszy zewnętrznych lub silnego politycznego zobowiązania do priorytetowego traktowania długoterminowych aktywów rozwojowych, nawet w trudnych warunkach finansowych. To proaktywne inwestowanie jest kluczowym czynnikiem wzrostu zamożności regionu i znacząco wyróżnia jego wyniki na tle średniej krajowej.
2.3. Strategiczne Priorytety i Filozofia Rozwoju
Podstawą filozofii finansowej regionu jest „proinwestycyjne podejście do budżetu i finansów”, z naciskiem na strategiczne alokowanie zasobów na projekty zorientowane na wzrost. W perspektywie nadchodzących lat priorytety strategiczne województwa obejmują: racjonalizację wydatków, dążenie do większej efektywności w alokacji i wydatkowaniu środków; długofalowe planowanie, koncentracja na strategicznym, wieloletnim przewidywaniu budżetowym i finansowym, wykraczającym poza krótkoterminowe, reaktywne działania; oraz wzmacnianie zdolności do pozyskiwania środków zewnętrznych, intensyfikacja wysiłków w celu zabezpieczenia zróżnicowanych źródeł finansowania, obejmujących nie tylko tradycyjne dotacje, ale także instrumenty zwrotne i mieszane, co wskazuje na przejście do bardziej zaawansowanych modeli finansowania.
Województwo realistycznie uznaje kluczowe wyzwanie, jakim jest „spodziewana niższa dostępność funduszy unijnych”. To wymaga „jeszcze większej efektywności i elastyczności w realizacji celów strategicznych”, co podkreśla proaktywne dostosowanie do zmieniających się warunków zewnętrznego finansowania. Wyraźne skupienie się na dywersyfikacji źródeł finansowania zewnętrznego (poza dotacjami, włączając fundusze zwrotne i mieszane) oraz świadomość przewidywanej niższej dostępności funduszy unijnych, w połączeniu z zobowiązaniem do zwiększenia efektywności, ujawnia zaawansowaną i adaptacyjną strategię finansową. Silne poleganie na dotacjach może prowadzić do zależności i podatności na zmiany priorytetów darczyńców lub cykli gospodarczych. Aktywne poszukiwanie funduszy zwrotnych i mieszanych pozwala Zachodniopomorskiemu budować bardziej zróżnicowaną i odporną podstawę finansową. Ponadto, przewidywanie „niższej dostępności funduszy unijnych” i planowanie „większej efektywności” demonstruje proaktywne zarządzanie ryzykiem. To wskazuje na dojrzały samorząd regionalny, który nie tylko reaguje na bieżące warunki, ale aktywnie kształtuje swoją przyszłość finansową, przewidując wyzwania i rozwijając solidne, wieloaspektowe strategie finansowania.
2.4. Kluczowe Osiągnięcia i Inicjatywy Regionalne
Filozofia Marszałka, „Budżet dla ludzi, rozwój dla regionu”, stanowi podstawę kompleksowego podejścia do rozwoju regionalnego. W ramach polityki społecznej, duży nacisk kładziony jest na wzmacnianie potencjału społecznego, czego przykładem jest flagowy projekt „Społecznik”, który z sukcesem wsparł uruchomienie kilku tysięcy oddolnych inicjatyw w całym regionie. W polityce gospodarczej aktywnie zachęcano inwestorów do lokowania nowego kapitału lub rozwijania istniejącej działalności gospodarczej na Pomorzu Zachodnim, co ma na celu stymulowanie regionalnego wzrostu gospodarczego. Inicjatywy na rynku pracy, takie jak program „Zachodniopomorskie Małe Skarby”, mają na celu podnoszenie kompetencji pracowników i ułatwianie powrotu na rynek pracy.
W zakresie infrastruktury turystycznej, poczyniono znaczące inwestycje w rozwój tras rowerowych, z ponad 800 km już wybudowanych i oznakowanych, co czyni je „regionalną wizytówką”. W sferze kultury i dziedzictwa, kontynuowane są działania modernizacyjne instytucji kulturalnych, takich jak Ogrody Przelewickie, oraz aktywne wsparcie dla zachowania i renowacji zabytków. Na politykę transportową przeznaczono w ubiegłorocznym budżecie blisko 1 miliard złotych. Po zakończeniu wymiany taboru kolejowego, głównym priorytetem na nadchodzące lata jest kompleksowa modernizacja dróg wojewódzkich.
Szeroki zakres inicjatyw obejmujących sferę społeczną, gospodarczą, rynek pracy, turystykę, kulturę i transport dowodzi, że proinwestycyjne podejście województwa nie ogranicza się wyłącznie do wskaźników finansowych. Jest ono zintegrowane z kompleksowym modelem rozwoju skoncentrowanym na człowieku. Filozofia Marszałka, że „najważniejsi są dla nas ludzie”, wyraża się w różnorodności realizowanych projektów. To wskazuje, że siła finansowa i zdolności inwestycyjne województwa są postrzegane jako środki do osiągnięcia szerszego dobrobytu społecznego, poprawy jakości życia i wspierania wieloaspektowego ekosystemu regionalnego, a nie jako cel sam w sobie. Takie holistyczne podejście przyczynia się do zrównoważonego i inkluzywnego wzrostu.
3. Szczecin: Kluczowe Inwestycje w Stolicy Regionu
3.1. Inwestycje w Wojewódzkim Szpitalu w Szczecinie
W ramach szerokiego budżetu Województwa Zachodniopomorskiego na rok 2024, znacząca część działań i inwestycji została skierowana na sektor opieki zdrowotnej. Kluczowym osiągnięciem w tym obszarze było zakończenie budowy nowego obiektu w Szpitalu Wojewódzkim w Szczecinie, który został dedykowany oddziałowi zakaźnemu. Ta inwestycja zwiększa zdolności regionu w zarządzaniu wyzwaniami zdrowia publicznego. Ponadto, Szpital Wojewódzki w Szczecinie przeprowadził modernizację łącznika, w którym obecnie mieści się nowoczesne centrum diagnostyczne. Ta modernizacja znacząco poprawia możliwości diagnostyczne szpitala, przynosząc korzyści pacjentom z całego regionu.
Te konkretne inwestycje w Szpitalu Wojewódzkim w Szczecinie podkreślają kluczową rolę miasta jako centralnego ośrodka dla specjalistycznych usług publicznych, szczególnie w ochronie zdrowia, obsługującego całe województwo. Duże projekty infrastruktury szpitalnej, zwłaszcza te dotyczące wyspecjalizowanych oddziałów, takich jak oddział zakaźny czy zaawansowane centrum diagnostyczne, są zazwyczaj projektowane tak, aby służyć szerszej populacji regionalnej, a nie tylko bezpośrednim mieszkańcom miasta. Finansując te znaczące ulepszenia w Szczecinie, województwo strategicznie wykorzystuje swoją stolicę do podnoszenia jakości i dostępności kluczowych usług zdrowotnych dla wszystkich swoich obywateli, wzmacniając tym samym funkcjonalne znaczenie Szczecina jako regionalnego centrum usługowego.
4. Inne Wyróżnione Jednostki Samorządu Terytorialnego z Zachodniopomorskiego
4.1. Powiaty z Wysokimi Pozycjami
Województwo Zachodniopomorskie może poszczycić się kilkoma powiatami, które konsekwentnie wykazują silne wyniki finansowe i zajmują wysokie pozycje w rankingu:
- Powiat Drawski: Zajął 4. miejsce wśród wszystkich powiatów, awansując z 5. miejsca w 2023 roku, z zamożnością per capita wynoszącą 2451,24 zł. Powiat ten jest doceniany za skuteczne wykorzystanie potencjału turystycznego i gospodarczego regionu, a także za proaktywny rozwój lokalnej infrastruktury i poprawę usług publicznych. Godnym uwagi osiągnięciem jest zakończenie trzeciego etapu przebudowy drogi powiatowej Wierzchowo – Sośnica, projektu o wartości ponad 8 milionów złotych, z czego blisko 4 miliony złotych pochodziły z dofinansowania Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego.
- Powiat Szczecinecki: Utrzymał 7. miejsce z 2023 roku, z zamożnością per capita wynoszącą 2351,22 zł.
- Powiat Świdwiński: Poprawił swoją pozycję na 8. miejsce (z 9. w 2023 roku), wykazując zamożność per capita na poziomie 2329,30 zł.
Dla powiatów Szczecineckiego i Świdwińskiego, choć w artykule nie podano szczegółowych informacji o konkretnych projektach, ich konsekwentnie wysokie pozycje rankingowe są wskaźnikiem efektywnego zarządzania finansami, udanych inwestycji odpowiadających na potrzeby mieszkańców oraz zdolności do przyciągania partnerów biznesowych.1 Spójne, silne wyniki wielu powiatów w Województwie Zachodniopomorskim sugerują, że pozytywne trendy w zarządzaniu finansami i rozwoju nie są odosobnionymi przypadkami, lecz wskazują na szerszą, systemową siłę w całym regionie. Wysokie pozycje trzech różnych powiatów z tego samego województwa oznaczają, że regionalne polityki i wsparcie ze strony województwa tworzą sprzyjające środowisko dla jego jednostek składowych, lub że region korzysta ze wspólnych czynników ekonomicznych i powszechnej kultury efektywnej administracji publicznej. To wzmacnia narrację o Zachodniopomorskiem jako regionie dobrze zarządzanym i dynamicznym gospodarczo.
4.2. Miasta na Prawach Powiatu z Zachodniopomorskiego w Czołówce
Kilka miast na prawach powiatu z Województwa Zachodniopomorskiego również zajęło wysokie pozycje w rankingu:
- Świnoujście: Znalazło się na 9. miejscu, awansując z 6. w 2023 roku, z zamożnością per capita wynoszącą 9187,33 zł.
- Kołobrzeg: Zajął 8. miejsce, poprawiając swoją pozycję z 9. w 2023 roku, z zamożnością per capita na poziomie 7459,38 zł.
- Goleniów: Utrzymał 9. miejsce z 2023 roku, z zamożnością per capita wynoszącą 7408,32 zł.
Dla tych miast artykuł ogólnie przypisuje wysokie pozycje silnej kondycji finansowej, choć szczegółowe informacje o ich osiągnięciach nie są podane w dostępnych fragmentach. Obecność wielu miast na prawach powiatu z Zachodniopomorskiego w czołówce swojej kategorii wskazuje, że siła ekonomiczna regionu nie koncentruje się wyłącznie w stolicy czy administracji wojewódzkiej, ale jest rozłożona na kilka znaczących ośrodków miejskich. Wysokie wyniki Świnoujścia, Kołobrzegu i Goleniowa, które są odrębnymi jednostkami miejskimi z własnymi strukturami administracyjnymi, sugerują, że witalność gospodarcza i solidne zarządzanie finansami w Zachodniopomorskiem są szeroko zakrojone. To wskazuje na zróżnicowany krajobraz gospodarczy, prawdopodobnie wykorzystujący różne lokalne atuty (np. turystykę, przemysł, logistykę), które wspólnie przyczyniają się do ogólnej zamożności i odporności województwa.
4.3. Miasteczka z Zachodniopomorskiego w Czołówce
Ranking wyróżnia kilka miasteczek z Województwa Zachodniopomorskiego, które osiągnęły wyjątkowe wyniki finansowe:
- Międzyzdroje: Zajęły 2. miejsce (spadek z 1. w 2023 roku) z zamożnością per capita wynoszącą 18226,51 zł.
- Mielno: Znalazło się na 4. miejscu (spadek z 3. w 2023 roku) z zamożnością per capita na poziomie 13782,80 zł.
- Dziwnów: Zajęło 7. miejsce (spadek z 4. w 2023 roku) z zamożnością per capita wynoszącą 13218,15 zł.
- Nowe Warpno: Dokonało znaczącego skoku na 8. miejsce (z 60. w 2023 roku), osiągając zamożność per capita na poziomie 11659,42 zł.
Konsekwentnie wysokie pozycje Międzyzdrojów, Mielna i Dziwnowa, a także znaczący skok Nowego Warpna, wskazują na silną kondycję finansową tych miasteczek, choć szczegółowe informacje o projektach nie są podane. Wysoka koncentracja i konsekwentnie czołowe pozycje tych nadmorskich miasteczek z Zachodniopomorskiego silnie sugerują, że turystyka i związane z nią branże usługowe są głównym i bardzo skutecznym motorem zamożności w tych konkretnych gminach. Miasteczka te są położone w popularnych regionach turystycznych, zwłaszcza wzdłuż wybrzeża. Ich wskaźniki zamożności per capita są wyjątkowo wysokie, często przewyższając te z znacznie większych miast. Ten wzorzec wskazuje na wyspecjalizowaną i udaną bazę gospodarczą, prawdopodobnie wykorzystującą naturalne atrakcje i usługi hotelarskie, co znacząco przyczynia się do ogólnego dobrobytu gospodarczego Województwa Zachodniopomorskiego.
5. Podsumowanie Kluczowych Wniosków
Województwo Zachodniopomorskie konsekwentnie wykazuje solidną kondycję finansową, zajmując czołową pozycję w krajowym rankingu zamożności. Jest to efekt „konsekwentnej, odpowiedzialnej i długofalowej polityki” oraz silnego proinwestycyjnego podejścia. Region wyróżnia się wyjątkową dynamiką inwestycyjną, charakteryzującą się znaczącym wzrostem wydatków majątkowych (najwyższy udział w kraju), nawet w obliczu wyzwań, z jakimi borykają się inne JST w tym obszarze, co świadczy o odpornym i strategicznym podejściu do rozwoju.
Szczecin, jako stolica regionu, odgrywa kluczową rolę jako główny ośrodek strategicznych inwestycji w usługi publiczne, zwłaszcza w sektorze zdrowia. Znaczące projekty, takie jak nowy oddział zakaźny i nowoczesne centrum diagnostyczne w Szpitalu Wojewódzkim, są finansowane z budżetu województwa, co podkreśla jego funkcję jako regionalnego centrum usługowego. Siła finansowa Zachodniopomorskiego wykracza poza poziom wojewódzki, z licznymi powiatami, miastami na prawach powiatu, miasteczkami, a nawet gminami wiejskimi konsekwentnie zajmującymi wysokie pozycje. To sugeruje szeroko rozpowszechniony i zróżnicowany ekosystem gospodarczy, w dużej mierze wspierany przez turystykę w obszarach przybrzeżnych. Strategiczne przewidywanie regionu, w tym adaptacyjne podejście do dywersyfikacji źródeł finansowania i przygotowanie na potencjalne zmniejszenie środków unijnych, dobrze pozycjonuje go do trwałego rozwoju w dynamicznym środowisku finansowym.